स्वज्ञोऽपि यत्प्रसादेन ज्ञानं तत्फलमाप्नुयात् । सोऽयं हयास्यो भगवान्हृदि मे भातु सर्वदा ॥ ॐ भद्रं कर्णेभिः श्रुणुयाम देवाः । भद्रं पश्येमाक्षभिर्यजत्राः । स्थिरैरङ्गैस्तुष्टुवाँसस्तनूभिः । व्यशेम देवहितं यदायुः ॥ स्वस्ति न इन्द्रो वृद्धश्रवाः । स्वस्ति नः पूषा विश्ववेदाः । स्वस्ति नस्तार्क्ष्यो अरिष्टनेमिः । स्वस्ति नो बृहस्पतिर्दधातु ॥ ॐ शान्तिः शान्तिः शान्तिः ॥ हरिः ॐ ॥ नारदो ब्रह्माणमुपसमेत्योवाचाधीहि भगवन् ब्रह्मविद्यां वरिष्ठां यया चिरात्सर्वपापं व्यपोह्य ब्रह्मविद्यां लब्ध्वैश्वर्यवान्भवति । ब्रह्मोवाच हयग्रीवदैवत्यान्मन्त्रान्यो वेद स श्रुतिस्मृतीतिहासपुराणानि वेद । स सर्वैश्वर्यवान्भवति । त एते मन्त्राः । विश्वोत्तीर्णस्वरूपाय चिन्मयानन्दरूपिणे । तुभ्यं नमो हयग्रीव विद्याराजाय स्वाहा स्वाहा नमः ॥ १॥ ऋग्यजुःसामरूपाय वेदाहरणकर्मणे । प्रणवोद्गीथवपुषे महाश्वशिरसे नमः स्वाहा स्वाहा नमः ॥ २॥ उद्गीथ प्रणवोद्गीथ सर्ववागीश्वरेश्वर । सर्ववेदमयाचिन्त्य सर्वं बोधय बोधय स्वाहा स्वाहा नमः ॥ ३॥ ब्रह्मात्रिरविसवितृभार्गवा ऋषयः । गायत्रीत्रिष्टुबनुष्टुप् छन्दांसि । श्रीमान् हयग्रीवः परमात्मा देवतेति । ल्हौमिति बीजम् । सोऽहमिति शक्तिः । ल्हूमिति कीलकम् । भोगमोक्षयोर्विनियोगः । अकारोकारमकारैरङ्गन्यासः । ध्यानम् । शङ्खचक्रमहामुद्रापुस्तकाढ्यं चतुर्भुजम् । संपूर्णचन्द्रसंकाशं हयग्रीवमुपास्महे ॥ ॐ श्रीमिति द्वे अक्षरे । ल्हौमित्येकाक्षरम् । ॐ नमो भगवत इति सप्ताक्षराणि । हयग्रीवायेति पञ्चाक्षराणि । विष्णव इति त्र्यक्षराणि । मह्यं मेधां प्रज्ञामिति षडक्षराणि , प्रयच्छ स्वाहेति पञ्चाक्षराणि । हयग्रीवस्य तुरीयो भवति ॥ ४॥ ॐ श्रीमिति द्वे अक्षरे । ल्हौमित्येकाक्षरम् । ऐमैमैमिति त्रीण्यक्षराणि । क्लीं क्लीमिति द्वे अक्षरे । सौः सौरिति द्वे अक्षरे । ह्रीमित्येकाक्षरम् । ॐ नमो भगवत इति सप्ताक्षराणि । मह्यं मेधां प्रज्ञामिति षडक्षराणि । प्रयच्छ स्वाहेति पञ्चाक्षराणि । पञ्चमो मनुर्भवति ॥ ५॥ हयग्रीवैकाक्षरेण ब्रह्मविद्यां प्रवक्ष्यामि । ब्रह्मा महेश्वराय महेश्वरः संकर्षणाय संकर्षणो नारदाय नारदो व्यासाय व्यासो लोकेभ्यः प्रायच्छदिति हकारोंसकारोमकारों त्रयमेकस्वरूपं भवति । ल्हौ बीजाक्षरं भवति । बीजाक्षरेण ल्हौं रूपेण तज्जापकानां संपत्सारस्वतौ भवतः । तत्स्वरूपज्ञानां वैदेही मुक्तिश्च भवति । दिक्पालानां राज्ञां नागानां किन्नराणामधिपतिर्भवति । हयग्रीवैकाक्षरजपशीलाज्ञया सूर्यादयः स्वतः स्वस्वकर्मणि प्रवर्तन्ते । सर्वेषां बीजानां हयग्रीवैकाक्षरबीजमनुत्तमं मन्त्रराजात्मकं भवति । ल्हौं हयग्रीवस्वरूपो भवति । अमृतं कुरुकुरु स्वाहा । तज्जापकानां वाक्सिद्धिः श्रीसिद्धिरष्टाङ्गयोगसिद्धिश्च भवति । अगम्यागमनात्पूतो भवति । पतितसंभाषणात्पूतो भवति । ब्रह्महत्यादिपातकैर्मुक्तो भवति । गृहं गृहपतिरिव देही देहान्ते परमात्मानं प्रविशति । प्रज्ञानमानन्दं ब्रह्म तत्त्वमसि अयमात्मा ब्रह्म अहं ब्रह्मास्मीति महावाक्यैः प्रतिपादितमर्थं त एते मन्त्राः प्रतिपादयन्ति । स्वरव्यञ्जनभेदेन द्विधा एते । अथानुमन्त्राञ्जपति । यद्वाग्वदन्त्यविचेतनानि राष्ट्री देवानां निषसाद मन्द्रा । चतस्र ऊर्जं दुदुहे पयांसि क्व स्विदस्याः परमं जगाम ॥ १॥ गौरीर्मिमाय सलिलानि तक्षत्येकपदी द्विपदी सा चतुष्पदी । अष्टापदी नवपदी बभूवुषी सहस्राक्षरा परमे व्योमन् ॥ २॥ ओष्ठापिधाना नकुली दन्तैः परिवृता पविः । सर्वस्यै वाच ईशाना चारु मामिह वादयेति च वाग्रसः ॥ ३॥ ससर्परीरमतिं बाधमान बृहन्मिमाय जमदग्निदत्त । आसूर्यस्य दुरिता तनान श्रवो देवेष्वमृतमजुर्यम् ॥ ४॥ य इमां ब्रह्मविद्यामेकादश्यां पठेद्धयग्रीवप्रभावेन महापुरुषो भवति । स जीवन्मुक्तो भवति । ॐ नमो ब्रह्मणे धारणं मे अस्त्वनिराकरणं धारयिता भूयासं कर्णयोः श्रुतं माच्योढ्वं ममामुष्य ओमित्युपनिषत् ॥ ॐ भद्रं कर्णेभिः श्रुणुयाम देवाः । भद्रं पश्येमाक्षभिर्यजत्राः । स्थिरैरङ्गैस्तुष्टुवाँसस्तनूभिर्व्यशेम देवहितं यदायुः ॥ ॐ स्वस्ति न इन्द्रो वृद्धश्रवाः । स्वस्ति नः पूषा विश्ववेदाः । स्वस्ति नस्तार्क्ष्यो अरिष्टनेमिः । स्वस्ति नो बृहस्पतिर्दधातु ॥ ॐ शान्तिः शान्तिः शान्तिः ॥ हरिः ॐ तत्सत् ॥ अथ हयग्रीवोपनिषत्समाप्ता ॥
Om ! O Devas, may we hear with our ears what is auspicious; May we see with our eyes what is auspicious, O ye worthy of worship ! May we enjoy the term of life allotted by the Devas, Praising them with our body and limbs steady ! May the glorious Indra bless us ! May the all-knowing Sun bless us ! May Garuda, the thunderbolt for evil, bless us ! May Brihaspati grant us well-being ! Om ! Let there be Peace in me ! Let there be Peace in my environment ! Let there be Peace in the forces that act on me ! First Chapter Hari Om. Narada approached Lord Brahma and requested him, “Oh, God please teach me that knowledge of Brahman by which all sins can be destroyed quickly and the wisdom of Brahman is realized and one is blessed with all the wealth.” Lord Brahma told as follows: The one who masters the mantras for which Lord Hayagreeva is the master would know Sruthi (heard knowledge), Smrithi (memorized knowledge), Ithihasas (history) and Puranas (epics) and would be blessed with all types of wealth. Those Mantras are as follows: 1.1 Hey, Lord Hayagreeva, who is the form of the holy mind, who saves everybody and who is the King of Knowledge, Salutations to you, Swaha, Swaha. 1.2 Hey , Lord Hayagreeva, who has the form of Rig, Yajur and Sama Vedas, who brought these Vedas to earth, who has the shape of the singing of Pranava, and who has a horse head, Salutations to you, Swaha, Swaha. 1.3 Hey Lord Hayagreeva, who is being sung by the song of Pranava, who is the God for all those Gods of words, who is the personification of all Vedas, and who is beyond thought, teach us everything . Salutations to you, Swaha, Swaha. 1.4 For the 29 lettered mantra of Hayagreeva, Brahma, Athri ,Surya and Bhargava are the sages, Gayathri, Trushtup and Anushtup are the meters, God is Hayagreeva himself, root is the sound “Lhowm (hsowm), Strength (Shakthi) is Hoham, Keelaga (the nail) is Lhoom (Shoom), Viniyoga is Bhoga, Moksha and the symbolic rite with hands is the letters Aa, Uu and Ma. The prayer is: I meditate on that Hayagreeva, Who has the glitter of the full moon, Who holds the conch, wheel, the great stamp and the book in his hands. The 29 lettered Hayagreeva mantra is: Om Sreem, lhowm (Hsowm), Om Namo Bhagawathe, Hayagreevaya, Vishnave, Mahyam, Medham, Pragnam, Prayascha Swaha! 1.5 The 28 lettered Hayagreeva mantra is: Om, Sreem, Im, Im, Im , Kleem, Kleem, Sow, Sow, Hreem, Om Namo Bhagawathe, Mahyam, Medham Pragnam, Prayascha Swaha! 1.6 Second Chapter I will now tell you that ‘Hayagreeva knowledge’ of Brahman which is of one letter. That is the root letter Lhoum (hsoum). Among all the roots, this Hayagreeva single letter root is the king of mantras. 2.1 Chanting of the mantra “Lhoum (hsoum) Amrutham Kuru Swaha!”, gives one the mastery over words, wealth and the eight occult powers. 2.2 The mantra “Lhoum (hsoum) Sakala Samrajya Sidhim Kuru Kuru Swaha” tells us the secret of the great Vedic sayings like “Pragnanam Anandam Brahma (Brahmam is the realized happiness)”, “Tat Tvam Asi (You are it)”, “Ayam Atma Brahma (My soul is Brahma)” and “Aham Brahmasmi (I am Brahmam)”. The same letter “Lhoum” and “hsoum” are the same vowels though different and give worldly pleasures and salvation respectively. 2.3 After the chanting of Hayagreeva Mantra, it is normal to chant the Vedic mantras starting with 1.Yad Vak Vadanthi…. 2. Gowrimimaya… 3 Oshtapidhana and 4. Sa Sarpareeramathim…… 2.4-2.7 One who reads this ‘Hayagreeva knowledge’ of Brahmam on the Ekadasi day, would become a great man because of the blessings of Hayagreeva. He would get salvation. Upanishad says, "the knowledge of Brahmam which is taught with the mantra ending with 'Om Namo Brahmane’ would never leave his heart". Om ! O Devas, may we hear with our ears what is auspicious; May we see with our eyes what is auspicious, O ye worthy of worship ! May we enjoy the term of life allotted by the Devas, Praising them with our body and limbs steady ! May the glorious Indra bless us ! May the all-knowing Sun bless us ! May Garuda, the thunderbolt for evil, bless us ! May Brihaspati grant us well-being! Om! Let there be Peace in me ! Let there be Peace in my environment ! Let there be Peace in the forces that act on me ! Here ends the Hayagrivopanishad, as contained in the Atharva-Veda.
svajño'pi yatprasādena jñānaṃ tatphalamāpnuyāt । so'yaṃ hayāsyo bhagavānhṛdi me bhātu sarvadā ॥ oṃ bhadraṃ karṇebhiḥ śruṇuyāma devāḥ । bhadraṃ paśyemākṣabhiryajatrāḥ । sthirairaṅgaistuṣṭuvām̐sastanūbhiḥ । vyaśema devahitaṃ yadāyuḥ ॥ svasti na indro vṛddhaśravāḥ । svasti naḥ pūṣā viśvavedāḥ । svasti nastārkṣyo ariṣṭanemiḥ । svasti no bṛhaspatirdadhātu ॥ oṃ śāntiḥ śāntiḥ śāntiḥ ॥ hariḥ oṃ ॥ nārado brahmāṇamupasametyovācādhīhi bhagavan brahmavidyāṃ variṣṭhāṃ yayā cirātsarvapāpaṃ vyapohya brahmavidyāṃ labdhvaiśvaryavānbhavati । brahmovāca hayagrīvadaivatyānmantrānyo veda sa śrutismṛtītihāsapurāṇāni veda । sa sarvaiśvaryavānbhavati । ta ete mantrāḥ । viśvottīrṇasvarūpāya cinmayānandarūpiṇe । tubhyaṃ namo hayagrīva vidyārājāya svāhā svāhā namaḥ ॥ 1॥ ṛgyajuḥsāmarūpāya vedāharaṇakarmaṇe । praṇavodgīthavapuṣe mahāśvaśirase namaḥ svāhā svāhā namaḥ ॥ 2॥ udgītha praṇavodgītha sarvavāgīśvareśvara । sarvavedamayācintya sarvaṃ bodhaya bodhaya svāhā svāhā namaḥ ॥ 3॥ brahmātriravisavitṛbhārgavā ṛṣayaḥ । gāyatrītriṣṭubanuṣṭup chandāṃsi । śrīmān hayagrīvaḥ paramātmā devateti । lhaumiti bījam । so'hamiti śaktiḥ । lhūmiti kīlakam । bhogamokṣayorviniyogaḥ । akārokāramakārairaṅganyāsaḥ । dhyānam । śaṅkhacakramahāmudrāpustakāḍhyaṃ caturbhujam । saṃpūrṇacandrasaṃkāśaṃ hayagrīvamupāsmahe ॥ oṃ śrīmiti dve akṣare । lhaumityekākṣaram । oṃ namo bhagavata iti saptākṣarāṇi । hayagrīvāyeti pañcākṣarāṇi । viṣṇava iti tryakṣarāṇi । mahyaṃ medhāṃ prajñāmiti ṣaḍakṣarāṇi , prayaccha svāheti pañcākṣarāṇi । hayagrīvasya turīyo bhavati ॥ 4॥ oṃ śrīmiti dve akṣare । lhaumityekākṣaram । aimaimaimiti trīṇyakṣarāṇi । klīṃ klīmiti dve akṣare । sauḥ sauriti dve akṣare । hrīmityekākṣaram । oṃ namo bhagavata iti saptākṣarāṇi । mahyaṃ medhāṃ prajñāmiti ṣaḍakṣarāṇi । prayaccha svāheti pañcākṣarāṇi । pañcamo manurbhavati ॥ 5॥ hayagrīvaikākṣareṇa brahmavidyāṃ pravakṣyāmi । brahmā maheśvarāya maheśvaraḥ saṃkarṣaṇāya saṃkarṣaṇo nāradāya nārado vyāsāya vyāso lokebhyaḥ prāyacchaditi hakāroṃsakāromakāroṃ trayamekasvarūpaṃ bhavati । lhau bījākṣaraṃ bhavati । bījākṣareṇa lhauṃ rūpeṇa tajjāpakānāṃ saṃpatsārasvatau bhavataḥ । tatsvarūpajñānāṃ vaidehī muktiśca bhavati । dikpālānāṃ rājñāṃ nāgānāṃ kinnarāṇāmadhipatirbhavati । hayagrīvaikākṣarajapaśīlājñayā sūryādayaḥ svataḥ svasvakarmaṇi pravartante । sarveṣāṃ bījānāṃ hayagrīvaikākṣarabījamanuttamaṃ mantrarājātmakaṃ bhavati । lhauṃ hayagrīvasvarūpo bhavati । amṛtaṃ kurukuru svāhā । tajjāpakānāṃ vāksiddhiḥ śrīsiddhiraṣṭāṅgayogasiddhiśca bhavati । agamyāgamanātpūto bhavati । patitasaṃbhāṣaṇātpūto bhavati । brahmahatyādipātakairmukto bhavati । gṛhaṃ gṛhapatiriva dehī dehānte paramātmānaṃ praviśati । prajñānamānandaṃ brahma tattvamasi ayamātmā brahma ahaṃ brahmāsmīti mahāvākyaiḥ pratipāditamarthaṃ ta ete mantrāḥ pratipādayanti । svaravyañjanabhedena dvidhā ete । athānumantrāñjapati । yadvāgvadantyavicetanāni rāṣṭrī devānāṃ niṣasāda mandrā । catasra ūrjaṃ duduhe payāṃsi kva svidasyāḥ paramaṃ jagāma ॥ 1॥ gaurīrmimāya salilāni takṣatyekapadī dvipadī sā catuṣpadī । aṣṭāpadī navapadī babhūvuṣī sahasrākṣarā parame vyoman ॥ 2॥ oṣṭhāpidhānā nakulī dantaiḥ parivṛtā paviḥ । sarvasyai vāca īśānā cāru māmiha vādayeti ca vāgrasaḥ ॥ 3॥ sasarparīramatiṃ bādhamāna bṛhanmimāya jamadagnidatta । āsūryasya duritā tanāna śravo deveṣvamṛtamajuryam ॥ 4॥ ya imāṃ brahmavidyāmekādaśyāṃ paṭheddhayagrīvaprabhāvena mahāpuruṣo bhavati । sa jīvanmukto bhavati । oṃ namo brahmaṇe dhāraṇaṃ me astvanirākaraṇaṃ dhārayitā bhūyāsaṃ karṇayoḥ śrutaṃ mācyoḍhvaṃ mamāmuṣya omityupaniṣat ॥ oṃ bhadraṃ karṇebhiḥ śruṇuyāma devāḥ । bhadraṃ paśyemākṣabhiryajatrāḥ । sthirairaṅgaistuṣṭuvām̐sastanūbhirvyaśema devahitaṃ yadāyuḥ ॥ oṃ svasti na indro vṛddhaśravāḥ । svasti naḥ pūṣā viśvavedāḥ । svasti nastārkṣyo ariṣṭanemiḥ । svasti no bṛhaspatirdadhātu ॥ oṃ śāntiḥ śāntiḥ śāntiḥ ॥ hariḥ oṃ tatsat ॥ atha hayagrīvopaniṣatsamāptā ॥