श्रीमन्नारायणाकारमष्टाक्षरमहाशयम् । स्वमात्रानुभवात्सिद्धमात्मबोधं हरिं भजे ॥ ॐ वाङ्मे मनसीति शान्तिः ॥ ॐ प्रत्यगानन्दं ब्रह्मपुरुषं प्रणवस्वरूपं अकार उकार मकार इति त्र्यक्षरं प्रणवं तदेतदोमिति । यमुक्त्वा मुच्यते योगी जन्मसंसारबन्धनात् । ॐ नमो नारायणाय शङ्खचक्रगदाधराय तस्मात् ॐ नमो नारायणायेति मन्त्रोपासको वैकुण्ठभवनं गमिष्यति । अथ यदिदं ब्रह्मपुरं पुण्डरीकं तस्मात्तडिताभमात्रं दीपवत्प्रकाशम् ॥ ब्रह्मण्यो देवकीपुत्रो ब्रह्मण्यो मधुसूदनः । ब्रह्मण्यः पुण्डरीकाक्षो ब्रह्मण्यो विष्णुरच्युतः ॥ सर्वभूतस्थमेकं नारायणं कारणपुरुषमकारणं परं ब्रह्मोम् । शोकमोहविनिर्मुक्तो विष्णुं ध्यायन्न सीदति । द्वैताद्वैतमभयं भवति । मृत्योः स मृत्युमाप्नोति य इह नानेव पश्यति । हृत्पद्ममध्ये सर्वं यत्तत्प्रज्ञाने प्रतिष्ठितम् । प्रज्ञानेत्रो लोकः प्रज्ञा प्रतिष्ठा प्रज्ञानं ब्रह्म । स एतेन प्रज्ञेनात्मनास्माल्लोकादुत्क्रम्यामुष्मिन्स्वर्गे लोके सर्वान्कामानाप्त्वाऽमृतः समभवदमृतः समभवत् । यत्र ज्योतिरजस्रं यस्मिंल्लोकेऽभ्यर्हितम् । तस्मिन्मां देहि स्वमानमृते लोके अक्षते अच्युते लोके अक्षते अमृतत्वं च गच्छत्यों नमः ॥ १॥ प्रगलितनिजमायोऽहं निस्तुलदृशिरूपवस्तुमात्रोऽहम् । अस्तमिताहन्तोऽहं प्रगलितजगदीशजीवभेदोऽहम् ॥ १॥ प्रत्यगभिन्नपरोऽहं विध्वस्ताशेषविधिनिषेधोऽहम् । समुदस्ताश्रमितोऽहं प्रविततसुखपूर्णसंविदेवाहम् ॥ २॥ साक्ष्यहमनपेक्षोऽहं निजमहिम्नि संस्थितोऽहमचलोऽहम् । अजरोऽहमव्ययोऽहं पक्षविपक्षादिभेदविधुरोऽहम् ॥ ३॥ अवबोधैकरसोऽहं मोक्षानन्दैकसिन्धुरेवाहम् । सूक्ष्मोऽहमक्षरोऽहं विगलितगुणजालकेवलात्माऽहम् ॥ ४॥ निस्त्रैगुण्यपदोऽहं कुक्षिस्थानेकलोककलनोऽहम् । कूटस्थचेतनोऽहं निष्क्रियधामाहमप्रतर्क्योऽहम् ॥ ५॥ एकोऽहमविकलोऽहं निर्मलनिर्वाणमूर्तिरेवाहम् । निरवयोऽहमजोऽहं केवलसन्मात्रसारभूतोऽहम् ॥ ६॥ निरवधिनिजबोधोऽहं शुभतरभावोऽहमप्रभेद्योऽहम् । विभुरहमनवद्योऽहं निरवधिनिःसीमतत्त्वमात्रोऽहम् ॥ ७॥ वेद्योऽहमगमास्तैराराध्योऽहं सकलभुवनहृद्योऽहम् । परमानन्दघनोऽहम् परमानन्दैकभूमरूपोऽहम् ॥ ८॥ शुद्धोऽहमद्वयोऽहं सन्ततभावोऽहमादिशून्योऽहम् । शमितान्तत्रितयोऽहं बद्धो मुक्तोऽहमद्भुतात्माहम् ॥ ९॥ शुद्धोऽहमान्तरोऽहं शाश्वतविज्ञानसमरसात्माहम् । शोधितपरतत्त्वोऽहं बोधानन्दैकमूर्तिरेवाहम् ॥ १०॥ विवेकयुक्तिबुद्ध्याहं जानाम्यात्मानमद्वयम् । तथापि बन्धमोक्षादिव्यवहारः प्रतीयते ॥ ११॥ निवृत्तोऽपि प्रपञ्चो मे सत्यवद्भाति सर्वदा । सर्पादौ रज्जुसत्तेव ब्रह्मसत्तैव केवलम् । प्रपञ्चाधाररूपेण वर्ततेऽतो जगन्न हि ॥ १२॥ यथेक्षुरससंव्याप्ता शर्करा वर्तते तथा । अद्वयब्रह्मरूपेण व्याप्तोऽहं वै जगत्त्रयम् ॥ १३॥ ब्रह्मादिकीटपर्यन्ताः प्राणिनो मयि कल्पिताः । बुद्बुदादिविकारान्तस्तरङ्गः सागरे यथा ॥ १४॥ तरङ्गस्थं द्रवं सिन्धुर्न वाञ्छति यथा तथा । विषयानन्दवाञ्छा मे मा भूदानन्दरूपतः ॥ १५॥ दारिद्र्याशा यथा नास्ति संपन्नस्य तथा मम । ब्रह्मानन्दे निमग्नस्य विषयाशा न तद्भवेत् ॥ १६॥ विषं दृष्ट्वाऽमृतं दृष्ट्वा विषं त्यजति बुद्धिमान् । आत्मानमपि दृष्ट्वाहमनात्मानं त्यजाम्यहम् ॥ १७॥ घटावभासको भानुर्घटनाशे न नश्यति । देहावभासकः साक्षी देहनाशे न नश्यति ॥ १८॥ न मे बन्धो न मे मुक्तिर्न मे शास्त्रं न मे गुरुः । मायामात्रविकासत्वान्मायातीतोऽहमद्वयः ॥ १९॥ प्राणाश्चलन्तु तद्धर्मैः कामैर्वा हन्यतां मनः । आनन्दबुद्धिपूर्णस्य मम दुःखं कथं भवेत् ॥ २०॥ आत्मानमञ्जसा वेद्मि क्वाप्यज्ञानं पलायितम् । कर्तृत्वमद्य मे नष्टं कर्तव्यं वापि न क्वचित् ॥ २१॥ ब्राह्मण्यं कुलगोत्रे च नामसौन्दर्यजातयः । स्थूलदेहगता एते स्थूलाद्भिन्नस्य मे नहि ॥ २२॥ क्षुत्पिपासान्ध्यबाधिर्यकामक्रोधादयोऽखिलाः । लिङ्गदेहगता एते ह्यलिङ्गस्य न सन्ति हि ॥ २३॥ जडत्वप्रियमोदत्वधर्माः कारणदेहगाः । न सन्ति मम नित्यस्य निर्विकारस्वरूपिणः ॥ २४॥ उलूकस्य यथा भानुरन्धकारः प्रतीयते । स्वप्रकाशे परानन्दे तमो मूढस्य जायते ॥ २५॥ चक्षुर्दृष्टिनिरोधेऽभ्रैः सूर्यो नास्तीति मन्यते । तथाऽज्ञानावृतो देही ब्रह्म नास्तीति मन्यते ॥ २६॥ यथामृतं विषाद्भिन्नं विषदोषैर्न लिप्यते । न स्पृशामि जडाद्भिन्नो जडदोषान्प्रकाशतः ॥ २७॥ स्वल्पापि दीपकणिका बहुलं नाशयेत्तमः । स्वल्पोऽपि बोधो निबिडे बहुलं नाशयेत्तमः ॥ २८॥ कालत्रये यथा सर्पो रज्जौ नास्ति तथा मयि । अहङ्कारादिदेहान्तं जगन्नास्त्यहमद्वयः ॥ २९॥ चिद्रूपत्वान्न मे जाड्यं सत्यत्वान्नानृतं मम । आनन्दत्वान्न मे दुःखमज्ञानाद्भाति सत्यवत् ॥ ३०॥ आत्मप्रबोधोपनिषदं मुहूर्तमुपासित्वा न स पुनरावर्तते न स पुनरावर्तत इत्युपनिषत् ॥ ॐ वाङ्मे मनसीति शान्तिः ॥ इति आत्मबोधोपनिषत्समाप्ता ॥
Om ! May my speech be based on (i.e. accord with) the mind; May my mind be based on speech. O Self-effulgent One, reveal Thyself to me. May you both (speech and mind) be the carriers of the Veda to me. May not all that I have heard depart from me. I shall join together (i.e. obliterate the difference of) day And night through this study. I shall utter what is verbally true; I shall utter what is mentally true. May that (Brahman) protect me; May That protect the speaker (i.e. the teacher), may That protect me; May that protect the speaker – may That protect the speaker. Om ! Let there be Peace in me ! Let there be Peace in my environment ! Let there be Peace in the forces that act on me ! I-1. The innermost Brahman is A, U, M – saying this a Yogi becomes free from the cycle of birth. Om, I bow to Narayana, having Sankha, Chakra and Gada. The upasaka will go to Vaikuntha. I-2-4. The Brahmapura is a lotus, shining like lightning and lamp. The son of Devaki is Brahmanya (a Brahmana with 44 sacraments); so are Madhusudana, Pundarikaksha, Vishnu and Achyuta. Narayana is the one, existing in all creatures, the causal person without a cause. I-5. One does not suffer meditating upon Vishnu without misery and illusion – there is no fear; one who sees many here goes from death to death. I-6-8. In the middle of the heart-lotus It (Brahman) exists with knowledge as the eye; the world, knowledge are established in Brahman. He, the seeker, departs from this world with this knowledge, getting all desires in the other world becomes immortal. Where there is always light and value, there the person attains immortality – Om Namah. II-1-10. The Maya has gone away from me, I am the pure vision; my ego has gone down, so has the difference between world, god and soul. I am the inner-self, without positive and negative rules; I am the expansive Bliss; I am the witness, independent, exerting in my greatness; without old age and decay, opposing sides, pure knowledge, the ocean of liberation; I am subtle without any attributes. I am without three qualities, all worlds exists in my belly; the changeless consciousness, beyond reason and action, I have no parts, unborn, pure reality. I am endless knowledge, auspicious, indivisible, faultless, reality unbounded. I am to be known by Agamas, attractive to all the worlds. I am pure joy; purity, sole, ever shining, beginningless; I have ascertained the highest Truth. I know myself without a second, with discrimination. Even then Bondage and Liberation are experienced. The world has gone away that appears to be real like serpent and rope; only Brahman exists as the basis of the world; therefore the world does not exist; like sugar pervaded by the taste of the sugarcane, I am pervaded by Bliss. All the three worlds, from Brahma to the smallest worm are imagined in me. In the ocean there are many things, from the bubble to the wave; but the ocean does not desire these – So also, I have no desire for things of the world; I am like a rich-man not desiring poverty. A wise person abandons poison favouring Amrita. The sun which makes the pot shine is not destroyed along with the pot; so also the spirit is not destroyed with the body. I have no bondage nor liberation, no Shastra, no Guru. I have gone beyond Maya – let life go away or let the mind be attacked – I have no misery as I am filled with joy, I know myself; Ignorance has run away somewhere – I have no doership nor duty, kula and gotra. These belong to the gross body, not to me different from it. Hunger, thirst, blindness, etc., belong to the Linga-deha only. Dullness, desire etc., belong only to the Karana-deha. Just as to an owl the sun is dark, so also for an ignorant person there is darkness in Brahman . When vision is blocked by clouds he thinks there is no sun. Just as Amrita, different from poison is not affected by its defects, I do not touch the defects of Inertia. Even a small lamp can remove big darkness; so even a little knowledge destroys big ignorance. Just as there is no serpent in the rope at any time, there is no world in me. Even practising this for a muhurta (a short time) one does not return (to this world). Om ! May my speech be based on (i.e. accord with) the mind; May my mind be based on speech. O Self-effulgent One, reveal Thyself to me. May you both (speech and mind) be the carriers of the Veda to me. May not all that I have heard depart from me. I shall join together (i.e. obliterate the difference of) day And night through this study. I shall utter what is verbally true; I shall utter what is mentally true. May that (Brahman) protect me; May That protect the speaker (i.e. the teacher), may That protect me; May that protect the speaker – may That protect the speaker. Om ! Let there be Peace in me ! Let there be Peace in my environment ! Let there be Peace in the forces that act on me ! Here ends the Atmabodhopanishad, as contained in the Rig-Veda.
śrīmannārāyaṇākāramaṣṭākṣaramahāśayam । svamātrānubhavātsiddhamātmabodhaṃ hariṃ bhaje ॥ oṃ vāṅme manasīti śāntiḥ ॥ oṃ pratyagānandaṃ brahmapuruṣaṃ praṇavasvarūpaṃ akāra ukāra makāra iti tryakṣaraṃ praṇavaṃ tadetadomiti । yamuktvā mucyate yogī janmasaṃsārabandhanāt । oṃ namo nārāyaṇāya śaṅkhacakragadādharāya tasmāt oṃ namo nārāyaṇāyeti mantropāsako vaikuṇṭhabhavanaṃ gamiṣyati । atha yadidaṃ brahmapuraṃ puṇḍarīkaṃ tasmāttaḍitābhamātraṃ dīpavatprakāśam ॥ brahmaṇyo devakīputro brahmaṇyo madhusūdanaḥ । brahmaṇyaḥ puṇḍarīkākṣo brahmaṇyo viṣṇuracyutaḥ ॥ sarvabhūtasthamekaṃ nārāyaṇaṃ kāraṇapuruṣamakāraṇaṃ paraṃ brahmom । śokamohavinirmukto viṣṇuṃ dhyāyanna sīdati । dvaitādvaitamabhayaṃ bhavati । mṛtyoḥ sa mṛtyumāpnoti ya iha nāneva paśyati । hṛtpadmamadhye sarvaṃ yattatprajñāne pratiṣṭhitam । prajñānetro lokaḥ prajñā pratiṣṭhā prajñānaṃ brahma । sa etena prajñenātmanāsmāllokādutkramyāmuṣminsvarge loke sarvānkāmānāptvā'mṛtaḥ samabhavadamṛtaḥ samabhavat । yatra jyotirajasraṃ yasmiṃlloke'bhyarhitam । tasminmāṃ dehi svamānamṛte loke akṣate acyute loke akṣate amṛtatvaṃ ca gacchatyoṃ namaḥ ॥ 1॥ pragalitanijamāyo'haṃ nistuladṛśirūpavastumātro'ham । astamitāhanto'haṃ pragalitajagadīśajīvabhedo'ham ॥ 1॥ pratyagabhinnaparo'haṃ vidhvastāśeṣavidhiniṣedho'ham । samudastāśramito'haṃ pravitatasukhapūrṇasaṃvidevāham ॥ 2॥ sākṣyahamanapekṣo'haṃ nijamahimni saṃsthito'hamacalo'ham । ajaro'hamavyayo'haṃ pakṣavipakṣādibhedavidhuro'ham ॥ 3॥ avabodhaikaraso'haṃ mokṣānandaikasindhurevāham । sūkṣmo'hamakṣaro'haṃ vigalitaguṇajālakevalātmā'ham ॥ 4॥ nistraiguṇyapado'haṃ kukṣisthānekalokakalano'ham । kūṭasthacetano'haṃ niṣkriyadhāmāhamapratarkyo'ham ॥ 5॥ eko'hamavikalo'haṃ nirmalanirvāṇamūrtirevāham । niravayo'hamajo'haṃ kevalasanmātrasārabhūto'ham ॥ 6॥ niravadhinijabodho'haṃ śubhatarabhāvo'hamaprabhedyo'ham । vibhurahamanavadyo'haṃ niravadhiniḥsīmatattvamātro'ham ॥ 7॥ vedyo'hamagamāstairārādhyo'haṃ sakalabhuvanahṛdyo'ham । paramānandaghano'ham paramānandaikabhūmarūpo'ham ॥ 8॥ śuddho'hamadvayo'haṃ santatabhāvo'hamādiśūnyo'ham । śamitāntatritayo'haṃ baddho mukto'hamadbhutātmāham ॥ 9॥ śuddho'hamāntaro'haṃ śāśvatavijñānasamarasātmāham । śodhitaparatattvo'haṃ bodhānandaikamūrtirevāham ॥ 10॥ vivekayuktibuddhyāhaṃ jānāmyātmānamadvayam । tathāpi bandhamokṣādivyavahāraḥ pratīyate ॥ 11॥ nivṛtto'pi prapañco me satyavadbhāti sarvadā । sarpādau rajjusatteva brahmasattaiva kevalam । prapañcādhārarūpeṇa vartate'to jaganna hi ॥ 12॥ yathekṣurasasaṃvyāptā śarkarā vartate tathā । advayabrahmarūpeṇa vyāpto'haṃ vai jagattrayam ॥ 13॥ brahmādikīṭaparyantāḥ prāṇino mayi kalpitāḥ । budbudādivikārāntastaraṅgaḥ sāgare yathā ॥ 14॥ taraṅgasthaṃ dravaṃ sindhurna vāñchati yathā tathā । viṣayānandavāñchā me mā bhūdānandarūpataḥ ॥ 15॥ dāridryāśā yathā nāsti saṃpannasya tathā mama । brahmānande nimagnasya viṣayāśā na tadbhavet ॥ 16॥ viṣaṃ dṛṣṭvā'mṛtaṃ dṛṣṭvā viṣaṃ tyajati buddhimān । ātmānamapi dṛṣṭvāhamanātmānaṃ tyajāmyaham ॥ 17॥ ghaṭāvabhāsako bhānurghaṭanāśe na naśyati । dehāvabhāsakaḥ sākṣī dehanāśe na naśyati ॥ 18॥ na me bandho na me muktirna me śāstraṃ na me guruḥ । māyāmātravikāsatvānmāyātīto'hamadvayaḥ ॥ 19॥ prāṇāścalantu taddharmaiḥ kāmairvā hanyatāṃ manaḥ । ānandabuddhipūrṇasya mama duḥkhaṃ kathaṃ bhavet ॥ 20॥ ātmānamañjasā vedmi kvāpyajñānaṃ palāyitam । kartṛtvamadya me naṣṭaṃ kartavyaṃ vāpi na kvacit ॥ 21॥ brāhmaṇyaṃ kulagotre ca nāmasaundaryajātayaḥ । sthūladehagatā ete sthūlādbhinnasya me nahi ॥ 22॥ kṣutpipāsāndhyabādhiryakāmakrodhādayo'khilāḥ । liṅgadehagatā ete hyaliṅgasya na santi hi ॥ 23॥ jaḍatvapriyamodatvadharmāḥ kāraṇadehagāḥ । na santi mama nityasya nirvikārasvarūpiṇaḥ ॥ 24॥ ulūkasya yathā bhānurandhakāraḥ pratīyate । svaprakāśe parānande tamo mūḍhasya jāyate ॥ 25॥ cakṣurdṛṣṭinirodhe'bhraiḥ sūryo nāstīti manyate । tathā'jñānāvṛto dehī brahma nāstīti manyate ॥ 26॥ yathāmṛtaṃ viṣādbhinnaṃ viṣadoṣairna lipyate । na spṛśāmi jaḍādbhinno jaḍadoṣānprakāśataḥ ॥ 27॥ svalpāpi dīpakaṇikā bahulaṃ nāśayettamaḥ । svalpo'pi bodho nibiḍe bahulaṃ nāśayettamaḥ ॥ 28॥ kālatraye yathā sarpo rajjau nāsti tathā mayi । ahaṅkārādidehāntaṃ jagannāstyahamadvayaḥ ॥ 29॥ cidrūpatvānna me jāḍyaṃ satyatvānnānṛtaṃ mama । ānandatvānna me duḥkhamajñānādbhāti satyavat ॥ 30॥ ātmaprabodhopaniṣadaṃ muhūrtamupāsitvā na sa punarāvartate na sa punarāvartata ityupaniṣat ॥ oṃ vāṅme manasīti śāntiḥ ॥ iti ātmabodhopaniṣatsamāptā ॥